ДУШАНБЕ, 19 апр — Sputnik. Раисҷумҳури Ӯзбекистон, Шавкат Мирзиёев бо сафари давлатии дурӯза аз Тоҷикистон боздид кард. Президенти мизбон, Эмомалӣ Раҳмон ҳамтои ӯзбекистонияшро бо қаровули фахрию фазои дӯстона пешвоз гирифт.

Дар пайи музокирот дар ҳайати маҳдуду васеъ як қатор дастурот ба ҳукуматҳо дода шуда, роҳбарони ду кишвар Аҳдномаи ҳампаймонӣ имзо карданд.

Ин муоҳидаро коршиносон қабл аз ҳама барои он таърихӣ арзёбӣ мекунанд, ки ҳар ду кишвар то ба ҳол бо ягон кишвари дигар чунин санаде ба имзо нарасондаанд.

Ҳампаймонӣ болотарин ва муътамадтарин сатҳи муносибатҳои байнидавлатӣ буда, баёнгари бо ҳам гиреҳ хӯрдани манфиатҳо, сарнавишт ва ояндаи муштараки мардуми ду кишвар аст. Ҳамон гуна ки раҳбарони Тоҷикистону Ӯзбекистон таъкид карданд, ин санади роҳбурдӣ дар таъмини сулҳу субот ва амнияти минтақа низ нақши калидӣ хоҳад дошт.

Қосими Бекмуҳаммад, коршинос дар умури минтақа, гуфт, ба имзо расидани Аҳднома ё Муоҳидаи ҳампаймонӣ миёни Тоҷикистону Ӯзбекистон сафари расмии Шавкат Мирзиёевро ба як рӯйдоди муҳимми таърихӣ табдил дод, зеро дар пайи ин ҳамкориҳои ду кишвар вориди сатҳи сифатан нав мешавад ва муколимаҳои сиёсии дуҷониба шакли ниҳодинатар ба худ хоҳад гирифт.

“Ба сурати табиъӣ, чунин як санади ҷомеъ ва роҳбурдӣ заминаҳову самтҳои мушаххаси ҳамкориҳои муштаракро дар ҳавзаҳои иқтисодӣ, саноатӣ, тиҷоратӣ, обу энержӣ, энергетикӣ, амниятӣ, нақлиёту транзит, илмӣ, омӯзишӣ, фарҳангӣ ва ғайра муайян мекунад”, - гуфт Бекмуҳаммад.

Ба қавли ӯ, Муоҳида на танҳо фурсатҳои тозаеро барои рушди равобити дуҷониба фароҳам мекунад, балки ба дарки бештару беҳтари манфиатҳои миллии якдигар ва ҳифзи манфиатҳои муштарак дар сатҳи минтақавӣ ва байналмилалӣ низ мусоидат менамояд.

“Яъне ин санад замина барои таҳия ва бакоргирии абзорҳо ва рӯйкардҳои воҳиду муштарак барои ҳалли масъалаву мушкилоти умумиро омода хоҳад кард”, - гуфт таҳлилгар.

Тоҷикистону Ӯзбекистон пас аз фурӯпошии Иттиҳоди Шӯравӣ ва касби истиқлол аз соли 1991 ба ин сӯ як масири ноҳамвори равобитро пушти сар гузоштаанд. Дар замони раҳбарии Ислом Каримов, ки то соли 2016 идома дошт, миёни ду кишвар ихтилофҳои ҷиддӣ ба миён омад.

Аз ҷумла Ӯзбекистон ба сохтмони муҳимтарин тарҳи иқтисодии Тоҷикистон – нерӯгоҳи “Роғун” - шадидан мухолифат мекард ва ҳам аз бартариҳои худ дар масирҳои роҳи оҳан алайҳи ҳамсояи шарқиаш истифода мебурд.

Шояд боризтарин аломати носозгор бо ҳусни ҳамҷавории ду кишвар низоми раводид буд, ки мушкили зиёда барои мардумони ду кишвар халқ мекард. Он замон даҳҳо шаҳрванди ду кишвар бо иттиҳоми “убури ғайриқонунии марз” ва “ҷосусӣ” боздошту зиндонӣ шуданд.

Ӯзбекистон то оғози садаи 21 шарики аслии тиҷории Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Масалан, гардиши тиҷорӣ миёни ду кишвар дар соли 1995 250 (Русия – 136) миллион доллар буд. Баъдтар ин рақам дар соли 2000 ба 185, 2010–72 ва 2015 - 12 миллион доллар пойин омад.

Пас аз ба қудрат расидани Шавкат Мирзиёев дар соли 2016 Ӯзбекистон як сиёсати мусолиматомез ва ҳамсоягии накӯ бо кишварҳои ҳамсоя, қабл аз ҳама Тоҷикистонро пеш гирифт.

Бахусус 7 соли ахирро аслан наметавон бо ду даҳаи нахусти баъди истиқлол, ки пур аз ихтилофҳо буд, қиёс кард. Равобити тиҷории кишвар зуд рӯ ба рушд овард. Масалан, соли 2017 гардиши тиҷорӣ миёни ду кишвар якбора ба 126 миллион доллар боло рафт. Соли 2023 ба 756,8 миллион доллар расид, ки дар қиёс бо соли 2022 11,8% зиёд аст.

Аз таҳаввулоти ҷолиб метавон ба омори корхонаҳои Тоҷикистон дар қаламрави Ӯзбекистон рӯ овард, ки соли 2023 279 адад буд ва то 1 апрели соли равон ба 307 адад расидааст.

Ҳамчунин теъдоди шаҳрвандони Тоҷикистон, ки барои тиҷорат вориди Ӯзбекистон мешаванд, дар соли 2023 қариби 15 ҳазор нафарро ташкил додааст (дар мақоми аввал Туркманистон — беш аз 46 ҳазор нафар).

Дар як калом, тайи солҳои ахир ҳаҷми гардиши тиҷории Тоҷикистону Ӯзбекистон 40 баробар ва теъдоди корхонаҳои муштараки онҳо 15 баробар афзудааст.

Ҳарду кишвар дар радабандии кишварҳое, ки сайёҳони бештар вориди онҳо мешаванд, мақоми аввалро мегиранд. Ба гунаи мисол, соли 2023 аз Ӯзбекистон ба Тоҷикистон наздики 806 ҳазор ва аз Тоҷикистон ба Ӯзбекистон қариби 2,2 млн нафар барои гардишгарӣ рафтаанд.

Як далели зуд ба ҳам омадан, унс гирифтани ҷавомеъ ва ба суръат рушд кардани равобити Тоҷикистону Ӯзбекистонро коршиносон ба қаробатҳои хешутаборӣ, тамаддунӣ, фарҳангӣ ва динии онҳо рабт медиҳанд, ки хеле зуд фазои амниятиву сиёсӣ ва иқтисодиро на фақат дар ин ду кишвари ҳамсоя, балки кулли минтақа тағйир дод.

Беҳбуди равобити Тоҷикистону Ӯзбекистон, бидуни шак, оташи як низоъи бузург дар минтақаву ҷаҳонро, ки бархе кишварҳо даст ба бушкаи равған буданд, то бар он бирезанд ва онро бузург кунанд, барои ҳамеша хомӯш сохт, устоди сиёсатшиносии Донишгоҳи миллии Тоҷикистон, Сайфулло Сафаров.

“Таърих собит сохт, ки идомаи ихтилофҳои солҳои аввали истиқлол ба гунаи раҳбурдӣ на ба нафъи онҳо буд ва на ҳам минтақа. Муоҳидаи ҳампаймонии Тоҷикистону Ӯзбекистон, бахусус, барои тақвияти амнияти Осиёи Марказӣ ва Русияву Чин, ки дар минтақа бо нуфузи тахрибкори Амрикову Ғарб рақобат мекунанд, аҳамияти раҳбурдӣ дорад”, - гуфт Сафаров.

"Ин таҳдид рӯз ба рӯз меафзояд, бахусус, Амрикову Ғарб бо истифода аз ин созмонҳои террористӣ дар пайи эҷоди “ҷабҳаи ҷанубӣ” алайҳи Русия ҳастанд. Муоҳидаи ҳампаймонии Тоҷикистону Ӯзбекистон, ки дар хатти нахусти ин ҷабҳа қарор доранд, як гоми муҳим дар ин ростост”, - гуфт Усмонзода.

Вай афзуд, ҳар ду кишвар ҳам дар масоили иқтисодӣ ва ҳам амниятӣ якдигарро мукаммал мекунанд ва ҳеҷ таҳдиди хориҷӣ наметавонад барои рушди иқтисоду амнияти онҳо чолиш халқ кунад.

Коршиносон мегӯянд, Тоҷикистон 10 ва Ӯзбекистон 37 млн нуфус доранд, ки худ як бозори бузург барои рушди тиҷорату иқтисод ва ҳам нерӯи бузурги размӣ аст, аз ин хотир, бо он вуҷуд ки ҳангоми сафари Шавкат Мирзиёев ба Душанбе ҳеҷ як созишномаи низомӣ ба имзо нарасид, нигаҳ доштани шароити рушди иқтисодӣ аз онҳо ҳамкориҳои танготанги амниятиро тақозо мекунад.